صبح روز یکشنبه ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ برابر با ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۱، بنی گانتس، وزیر دفاع اسرائیل، یک پایگاه هوایی متعلق به سپاه را در نزدیکی کاشان به عنوان قلب تپنده برنامه پهپادی ایران و مرکز آموزش خلبانان پهپاد نیروهای نیابتی ایران معرفی کرد و آن را عامل گسترش تروریسم پهپادی از سوی سپاه پاسداران در منطقه و به خصوص کشورهای عراق، سوریه، و یمن خواند. این نخستین بار بود که یک مقام نظامی اسرائیلی درباره اهمیت این پایگاه هوایی سخن می‌گفت. پیش‌تر، انتشار تصاویر ماهواره‌ای از این پایگاه نشان‌دهنده حضور گسترده پهپادهای نیروی هوافضای سپاه بود و باعث گمانه‌زنی‌هایی درباره ماهیت و عملکرد این پایگاه در میان بسیاری از ارگان‌های امنیتی و اطلاعاتی غربی شده بود.
اگرچه در تصاویر ماهواره‌ای، پهپادها، خودروهای پرتابگر، و اتاقک‌های کنترل و هدایت آن‌ها در این پایگاه هوایی به وضوح قابل مشاهده هستند، اما آنچه برای ارگان‌های امنیتی و اطلاعاتی غربی و نیز به‌ویژه اسرائیل ممکن است هنوز ناشناخته باشد، اهمیت این پایگاه در آزمایش پیش‌نمونه پهپادهای شناسایی و رزمی طراحی شده در مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد نیروی هوافضای سپاه، در کنار آموزش خلبانان پهپاد است.
در حال حاضر، مهمترین پایگاه فرماندهی پهپادی نیروی هوافضای سپاه پاسداران در فرودگاه کاشان قرار دارد. این فرودگاه که در سال‌های پیش از انقلاب ۱۳۵۷، از سوی هواپیماهای سمپاش شرکت خدمات ویژه وابسته به وزارت کشاورزی استفاده می‌شد، در سال ۱۳۷۳ به دست شهرداری کاشان گسترش یافت تا قابلیت پذیرش هواپیماهای مسافربری سبک و کوتاه‌برد را به‌دست آورد. اما دیری نپایید که نیروی هوایی سپاه (نیروی هوافضا) آن را تصرف کرد و برای آموزش خلبانانش مورد استفاده قرار داد. پس از آن، این فرودگاه به «پایگاه هوایی نصر» تغییر نام یافت. از سال ۱۳۹۰ تا به امروز، مرکز آموزش مصطفی خمینی نیروی هوافضای سپاه، وظیفه آموزش خلبانان پهپاد نیروی هوافضای سپاه را در این فرودگاه بر عهده دارد.
تاریخچه پایگاه هوایی نصر
نیروی هوایی سپاه در سال ۱۳۸۸ به نیروی هوافضا تغییر نام یافت. این نیرو که به اختصار «نهسا» خوانده می‌شود، نخست دارای چهار فرماندهی هوایی، موشکی، پدافندی و پهپادی بود، و سپس در سال ۱۳۹۶، فرماندهی فضایی نیز به آن‌ها اضافه شد. هر یک از این پنج فرماندهی نیروی هوافضای سپاه پاسداران، پایگاه‌های مختص به خود را در اختیار دارند. پایگاه‌های قدر، شهید قدیری، امیرالمومنین و مرکز تحقیقات فضایی شاهرود، به ترتیب مهمترین پایگاه‌های فرماندهی‌های هوایی، پدافندی، موشکی، و فضای نهسا هستند، و پایگاه هوایی نصر در کاشان، مهمترین پایگاه فرماندهی پدافندی این نیرو است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
چنان که در مقدمه ذکر شد، فرودگاه کوچک کاشان در سال ۱۳۷۳ به همت شهرداری آن شهر برای پذیرش هواپیماهای مسافربری سبک چون هواپیماهای فوکر۲۸ شرکت هواپیمایی آسمان گسترش یافت. پس از تکمیل باند ۲۷۰۰ متری با پهنای ۴۵ متر در آن فرودگاه و نیز احداث یک تاکسی‌وِی (خزش‌راه) و پارکینگ هواپیما و ساختمان پاویون، یک فروند فوکر۲۸ شرکت هواپیمایی آسمان حامل هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهوری وقت، در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۷۴ در آن بر زمین نشست و بدان ترتیب، عملیاتی شد.
دیری نپایید که نیروی هوایی سپاه با فرمان علی خامنه‌ای، فرمانده کل قوا، کنترل آن فرودگاه را به دست گرفت و از آن برای آموزش خلبانان خود استفاده کرد. تا پیش از آن، مرکز آموزش خلبانی مصطفی خمینی نیروی هوایی سپاه (مجهز به دو نوع هواپیمای آموزشی از نوع آموزش مقدماتی یا اولیه اِم اِف آی-۱۷ مشاق ساخت پاکستان، و آموزش تکمیلی امبرائر ۳۱۲ توکانو ساخت برزیل) تنها از پایگاه هوایی بدر آن نیرو واقع در مرکز شهر اصفهان، برای آموزش خلبانانش استفاده می‌کرد. اما پس از تصرف فرودگاه کاشان، عمده پروازهای اولیه و آموزشی مقدماتی دانشجویان خلبانی آن نیرو از پایگاه هوایی نصر صورت گرفت.
استفاده نیروی هوایی سپاه از پایگاه هوایی نصر برای آموزش مقدماتی خلبانانش دست‌کم تا سال ۱۳۸۵ ادامه داشت. یک عکس ماهواره‌ای تهیه شده در تاریخ ۲۳ تیر ۱۳۸۵، حضور ۷ فروند هواپیمای آموزشی مشاق را در این پایگاه نشان می‌داد. پس از آن، یکی از دو فروند هواپیمای سسنا ۳۱۰ نیروی هوایی سپاه تا سال ۱۳۹۰ در این پایگاه مستقر بود.
چرا پایگاه هوایی نصر به قلب نیروی پهپادی نهسا تبدیل شد؟
تغییر ساختار و نام نیروی هوایی سپاه به نیروی هوافضا در سال ۱۳۸۸، با اختصاص بودجه‌ای کلان برای گسترش فعالیت‌ها و قابلیت‌های آن همراه بود. نیرویی که تا پیش از آن فقط پهپادهای شناسایی و آن هم محدود در اختیار داشت، به مهمترین و بزرگترین نیروی پهپادی خاورمیانه تبدیل شد. در این راستا، مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد متعلق به نهسا، مامور شد تا با همکاری شرکت هسا (هواپیماسازی ایران) متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، پهپادهای خانواده شاهد را طراحی و توسعه دهد. این مرکز در نهایت موفق به طراحی نخستین پهپاد رزمی ایران به نام شاهد-۱۲۹ شد.
مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد، در پایگاه هوایی بدر نیروی هوافضای سپاه در مرکز اصفهان مستقر است. در ضلع شمال غربی آن پایگاه مرکز آموزش خلبانی نهسا قرار دارد، و در ضلع جنوبی آن بزرگترین پایگاه هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) ارتش (پایگاه چهارم پشتیبانی عمومی با ۱۲۴ فروند هلیکوپتر در خدمت آن) مستقر است. فعالیت‌های روزانه این پایگاه و نیز مرکز آموزش خلبانی نهسا، مانعی بزرگ در مسیر انجام پروازهای آزمایش پهپادهایی بود که در مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد طراحی، توسعه و ساخته شده بودند. به همین دلیل، از سال ۱۳۸ این تحقیقات در محل پایگاه نصر در کاشان انجام شد. در پی آن، استفاده از این پایگاه برای آموزش خلبانان سپاه متوقف شد و تنها در پایگاه هوایی بدر در اصفهان ادامه یافت.
عاری بودن حریم هوایی کاشان و حومه آن از احتمال پرواز هواپیماهای غیرنظامی، فوق‌سبک و حتی نظامی (به علت قرار داشتن منطقه پرواز ممنوع در محدوده تاسیسات هسته‌ای مرکز غنی‌سازی اورانیوم شهید احمدی روشن در نطنز)، آن را برای انجام پروازهای آزمایشی و آموزشی پهپادهای نهسا بدون به مخاطره انداختن امنیت پروازهای نظامی و غیرنظامی، مناسب کرده است. به همین دلیل، در سال‌های ۱۳۸۹ الی ۱۳۹۶ پایگاه هوایی نصر نقش مهمی برای آزمایش پهپادهای شناسایی و رزمی نهسا ایفا کرد و پس از آن، علاوه بر آزمایش پهپاد، شعبه آموزش خلبانی پهپاد مرکز آموزش مصطفی خمینی نیز کاملا به این پایگاه منتقل شد و از آن تاریخ تا امروز، تمامی امور آموزش خلبان و اپراتور دوربین‌های پهپادها در این مرکز انجام می‌گیرد.
آموزش نیروهای نیابتی سپاه قدس برای استفاده از پهپاد در پایگاه نصر
در میان نیروهای نیابتی سپاه قدس، نخستین کاربر خارجی پهپادهای شناسایی، رزمی، و انتحاری (طراحی و توسعه‌یافته در صنایع هوایی شاهد و تولید هسا) شبه‌نظامیان حوثی بودند. گفته می‌شود که چندین مدل از این پهپادها در سال‌های اخیر به یمن ارسال شده است و از آنجا علیه نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان سعودی، در عملیات توفان قاطع (عاصِفة الحزم) و سپس احیای امید (إعادة الأمل) استفاده شده‌اند. پس از آن، شبه‌نظامیان حزب‌الله سوریه و در نهایت لشکر‌های سید‌الشهدا و حشد‌الشعبی در عراق به پهپادهای رزمی (و اکنون انتحاری) مجهز شده‌اند.
در ماه‌های اخیر، نیروهای نیابتی سپاه پاسداران با استفاده از پهپادهای انتحاری به اماکن دیپلماتیک و پایگاه‌های نظامی ایالات متحده آمریکا در عراق و اخیرا در کویت نیز حمله کرده‌اند. بسیاری از این حملات ناموفق بودند، اما در برخی موارد هم موفق شدند اهداف خود را با دقت بالا منهدم کنند. به عنوان مثال، در جریان حمله پهپادی نیروهای نیابتی سپاه قدس به فرودگاه اربیل در تاریخ ۲۵ فروردین سال جاری، یک پهپاد انتحاری با دقت یک آشیانه هواپیمای یگان پروازی سرویس اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) را منهدم کرد.
در راستای تسهیل حمل و نقل هوایی شبه‌نظامیان لبنانی، سوری، و عراقی وابسته به سپاه قدس به پایگاه هوایی نصر برای آموزش استفاده از پهپاد و سامانه‌های پدافندی (در مرکز آموزش فرماندهی پدافند نیروی هوافضای سپاه)، از هواپیماهای غیرنظامی برای جا‌به‌جایی آن‌ها از عراق و سوریه به کاشان استفاده شد و در آن روند، برای جلوگیری از اعمال تحریم علیه شرکت‌های هواپیمایی حمل‌کننده آن‌ها، نهسا یک پروانه بهره‌برداری غیرنظامی از پایگاه هوایی نصر از سازمان هواپیمایی کشوری گرفت. در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹۵ همزمان با ۲۱مین سالگرد افتتاح اولیه، بخش کشوری و مسافری پایگاه هوایی نصر نیز افتتاح رسمی شد.
در این راستا، یکی از ساختمان‌های اداری پایگاه، به ترمینال مسافری شهید احمدی روشن تغییر نام یافت. نخستین هواپیمای به ظاهر غیرنظامی نیز که پس از افتتاح ثانویه این فرودگاه در آن به زمین نشست، یک فروند هواپیمای ترابری آنتونف۷۴ نیروی هوافضای سپاه و در اختیار شرکت هواپیمایی پویاایر این نیرو بود. پس از آن نیز شرکت هواپیمایی آتا، و سپس تابان، پروازهای غیرنظامی به فرودگاه مشهد را از مبداء و یا به مقصد فرودگاه کاشان دایر کردند. شرکت هواپیمایی تابان آخرین شرکتی بود که با استفاده از هواپیماهای مسافربری باریک‌پیکر ام دی-۸۸ (MD-88) به آن فرودگاه پرواز داشت.
با وجود پرده برداشتن وزیر دفاع اسرائیل از نقش پایگاه هوایی نصر نیروی هوافضای سپاه در تربیت و آموزش شبه‌نظامیان وابسته به سپاه قدس برای استفاده از پهپادهای رزمی و انتحاری، به نظر نمی‌رسد که تغییری در ماهیت و عملکرد یگان‌های نظامی نهسا مستقر در این فرودگاه یا پایگاه هوایی صورت گیرد. همچنین، با توجه به رویکرد منفعلانه و نرم دولت ایالات متحده آمریکا به رهبری رئیس جمهوری آن، جو بایدن، در قبال جمهوری اسلامی ایران، وضع تحریم‌های شدید علیه فرماندهان و پرسنل نیروی هوافضای سپاه مشغول در فعالیت در پایگاه نصر نیز محتمل به‌نظر نمی‌رسد.
